اقتصاد خانواده

● مقدمه

خانواده اولین پایگاه فرد برای زندگی و مهم‌ترین مبنای تشکیل دهنده جامعه است. خانواده، به‌خصوص در ایام گذشته به‌طور مستقیم علاوه بر نیازهای خود، تأمین‌کننده قسمتی از نیازهای جامعه نیز بود که این نقش با گذشت زمان از عهده تمام افراد خانواده خارج شد و بر دوش یک یا چند تن از آن‌ها افتاد.
از لحاظ اجتماعی خانواده اساسی‌ترین عامل تولید و مصرف کالاها و خدمات در جامعه است و مسئولیت عمده‌اش بقاء نسل می‌باشد و برای انجام این مسئولیت مهم نیازمند تکاپوی اقتصادی بسیار زیاد است و اساس فعالیت‌های اقتصادی اجتماع نیز انجام مسئولیت‌های مهم خانواده است و برای همین است که اقتصاددانان خانواده را بنیان زندگی اقتصادی جوامع می‌دانند، ازجمله ارسطو که اقتصاد را علم خانه‌داری می‌دانست و اصولاً کلمه اقتصاد مشتق شده یونانی اقتصاد و خانواده است که امروزه این گرایش با عنوان اقتصاد خانواده و اقتصاد خانه یکی از شاخص‌ترین گرایش‌های اقتصاد در دنیا می‌باشد.

● ارکان اقتصاد خانواده

هر خانواده ای از منابع متعدد درآمد کسب می‌کند که این درآمد محدود است یعنی مقدار معینی است و به هر مقدار که اراده کند، در اختیارش نیست و در عوض مخارجی دارد که برای انجام آن از درآمدهایش استفاده می‌کند. افراد برای ادامه زندگی به کالاهای زیادی نیاز دارد و باید درآمدش را به مصرف انواع کالاهای مورد نیازش مثل غذا، پوشاک، مسکن، آموزش، تفریحات و... اختصاص دهد. درست است که نیازهای افراد بی‌نهایت است؛ اما همانطور که شما هم بارها در زندگی با آن برخورد کرده‌اید، درآمدهای خانواده محدود است و همیشه مقدار محدودی از نیازهایش را می‌تواند برآورده کند. این‌جا اولین سؤال در مبحث اقتصاد خانواده به‌وجود می‌آید و آن این است که: چگونه این درآمد را باید به مصرف انواع کالاها و خدمات اختصاص دهد؟
اصل هنر اقتصاد هم چگونگی تخصیص منابع محدود در دسترس جهت تأمین نیازهای محدود انسان‌ها است. مدیریت منابع مالی خانواده از مهم‌ترین وضایفی است که اغلب برعهده زنان مدیر و باتدبیر است.
ما در طول زمان کالاهای بسیاری را مصرف می‌کنیم. برخی از این کالاها، مثل غذا و خوراک و پوشاک، برای زندگی افراد لازم و ضروری هستند، و برخی دیگر مثل انواع تفریحات و تجملات و... جزء کالاهای لوکس به‌شمار می‌روند.

● کدام کالا راانتخاب و مصرف کنیم؟

اولین پرسشی که برای هر فرد مطرح می‌شود این است که کدام کالا را باید مصرف کند؟ در مصرف یک کالا به کدام ویژگی‌ها و مطلوبیت آن می‌اندیشیم و ارضای کدام نیازمندی‌ها را از مصرف یک کالا انتظار داریم؟
باید توجه داشت که جواب هرکسی به این سؤالات متفاوت خواهد بود و این امری طبیعی است چرا که نیازهای افراد بر اساس عادات، محل زندگی، سطح درآمد و... با یکدیگر فرق می‌کند. نیازمندی‌های انسان را می‌توان به نیازهای زیستی، اجتماعی، روانی و اخلاقی طبقه‌بندی کرد و بیشتر نظریه‌پردازان معتقدند که تا نیازهای مادی انسان برآورده نشود، وی قادر به تأمین نیازهای معنوی نیست. انسان تا زمانی‌که نیازهای مادی دارد به دنبال نیازهای معنوی نمی‌رود. پس طبیعی است که برخی از نیازهای انسان که برای آن‌ها هزینه می‌کند، مادی نباشند. از میان نیازهای مادی انسان هم همیشه نیازهایی اولویت دارند که درصورت نداشتن آن‌ها زندگی برای افراد امکان‌پذیر نباشد؛ به عبارتی کالاهای ضروری هستند. اغلب خانواده‌های با درآمدهای بالا به‌طور ناخودآگاه الگوی مصرفی خانواده‌های با درآمد پایین می‌شوند و از آن‌جا است که مشکلات مالی و اقتصادی در خانواده ایجاد می‌شود؛ چرا که ممکن است با این انتخاب نادرست الگوی مصرفی، به نان‌آور خانواده فشار بسیاری وارد شود و این به‌نوبه خود می‌تواند مشکلات خانوادگی و اجتماعی بسیاری را برای آن‌ها ایجاد کند.
اولین راه یافتن الگوی مناسب مصرف این است که باورها و ارزش‌های خودمان را بکاویم و از خودمان بپرسیم به راستی چرا اینگونه می‌اندیشیم؟ آیا هر خانواده ثروتمندی از لحاظ مصرفی درست مصرف می‌کند؟ پاسخ این سؤال را خودتان بدهید؛ به این فکر کنید که علیرغم ضرر و زیانی که به شما در خانواده به خاطر از دست رفتن آرامش گذشته وارد می‌شود، مصرف بیش از حد ضرورت شما چه زیان‌هایی می‌تواند به اقتصاد جامعه از دیدگاه کلان وارد کند؟!!
اگر شما در مهمانی جشن تولد فرزندتان از لامپ‌های متعدد و پرمصرف استفاده کنید، کسی شما را تحسین نمی‌کند؛ اما انرژی برق که محدود و گران است بیهوده نلف می‌شود و ممکن است با این کار شما عده‌ای هم در آن شب از این نعمت خدادادی که حق همۀ مردم است، محروم شوند. یا اگر شما برای عقب نماندن از دوستتان مدام مبلمان و لوازم لوکس خانه مثل یخچال و فریزر را عوض کنید، باعث مصرف بیش از حد نیاز واردات و ایجاد هزینه‌هایی می‌شوید که به جیب عوامل تولید خارجی برود و از چرخه تولید داخلی خارج شود. پس برای مصرف خودتان همیشه خودتان و بر اساس نیازهای ضروری تان بیندیشید، نه بر اساس نیازهای دیگران!
یادتان باشد هیچ‌گاه کسی شما را به خاطر مثل دیگران اندیشیدن تحسین نمی‌کند، همانطور که اگر شما بر اثر مصرف بیش از حد توانتان ورشکسته شوید کسی کمکتان نخواهد کرد. کسی نزد دیگران احترام بیشتری دارد که هیچگاه محتاج آن‌ها نشود. شما با دنبال کردن الگویی که با درآمدهایتان سنخیت دارد و می‌تواند جوابگوی مهم‌ترین نیازهایتان باشد، می‌توانید به همه نیازهایتان برسید در عین اینکه هرگز مجبور به دادن قسط یا قرض کردن از دیگران نباشید.
۱. رزاقی،ابراهیم؛ الگوی مصرف و تهاجم فرهنگی،چاپ اول، ۱۳۷۴
۲. حائریان، محمود؛ مدیریت خانه، انتشارات دانشگاه الزهرا(س)، ۱۳۸۱
۳. افشاری، زهرا؛ اقتصاد خانواده، تهران، دانشگاه الزهرا(س)، ۱۳۸۰
منبع: بانک مقالات فارسی